आयटीआर ऑनलाइन कसे फाइल करावे - आयकर विवरणपत्र इफाइल करण्यासाठी चरण-दर-चरण मार्गदर्शक, आर्थिक वर्ष २०२२-२३ (एवाय २०२३-२४)

आयकर विवरणपत्र म्हणजे करदात्याला आपले उत्पन्न, खर्च, कर कपात, गुंतवणूक, कर इत्यादी घोषित करण्यास सक्षम करते. आयकर कायदा, १९६१ मध्ये विविध परिस्थितींमध्ये करदात्याला आयकर विवरणपत्र दाखल करणे बंधनकारक आहे.

करदात्याचे वार्षिक उत्पन्न तपासण्यासाठी आयकर विवरणपत्र हा फॉर्म दाखल केला जातो. तथापि, उत्पन्न नसतानाही आयकर विवरणपत्र भरण्याची इतर अनेक कारणे असू शकतात जसे की तोटा पुढे नेणे, आयकर परताव्याचा दावा करणे, कर कपातीचा दावा करणे इ.

आयकर विभागाने आयकर विवरणपत्राची इलेक्ट्रॉनिक-फायलिंग (इ-फायलिंग) भरण्याची सुविधा दिली आहे. आयकर विवरणपत्राच्या ई फाइलिंगमध्ये पद्धतीवर चर्चा करण्यापूर्वी, करदात्याने आयटीआरमध्ये डाटाची गणना आणि अहवाल देण्यासाठी कागदपत्रे ठेवणे आवश्यक आहे.

इनकम टॅक्स रिटर्न भरण्याच्या ई पद्धतीवर चर्चा करण्यापूर्वी करदात्याने आयटीआरमध्ये मोजणे आणि माहिती देण्यासाठी कागदपत्रे ठेवणे आवश्यक आहे.

• स्टेप १ : आयकर आणि महसूल गणना
• स्टेप २: टॅक्स डिडक्टेड ऍट सोर्स (टीडीएस) प्रमाणपत्रे आणि फॉर्म २६एएस 
• स्टेप ३: योग्य आयकर फॉर्म निवडा
• स्टेप ४:आयकर पोर्टलवर आयटीआर युटिलिटी डाउनलोड करा
• स्टेप ५ - डाऊनलोड केलेल्या फाईलमध्ये तुमची माहिती भरा
• स्टेप ६: भरलेली माहिती तपासा
• स्टेप ७: फाइलला XML  स्वरूपात रूपांतरीत करा
• स्टेप ८: आयकर पोर्टलवर XML  फाइल अपलोड करा

स्टेप १ : आयकर आणि महसूल गणना 

आयकर कायद्यातील तरतुदींनुसार करदात्याला आपल्या उत्पन्नाची गणना करावी लागेल. पगार, फ्रीलांसिंग, उत्पन्नातील व्याज इत्यादी सर्व स्त्रोतांकडून मिळणारे उत्पन्न मोजले पाहिजे. करदाते कलम ८०सी अंतर्गत प्राप्त कर-बचत गुंतवणुकीसारख्या वजावटीवर दावा करू शकतात. त्याचप्रमाणे करदात्याने टीडीएस, टीसीएस किंवा त्यांनी भरलेल्या कोणत्याही आगाऊ करासाठीचे क्रेडिट खात्यात घेतले पाहिजे.

स्टेप २: टॅक्स डिडक्टेड ऍट सोर्स (टीडीएस) प्रमाणपत्रे आणि फॉर्म २६एएस 

करदात्याने आर्थिक वर्षाच्या सर्व ४ तिमाहींसाठी त्याला प्राप्त झालेला टीडीएस प्रमाणपत्रांद्वारे त्याच्या टीडीएस रकमेचा सारांश दिला पाहिजे. फॉर्म २६एएस करदात्यांना टीडीएस आणि आर्थिक वर्षात भरलेल्या करांचा सारांश देण्यात मदत करते.

स्टेप ३: योग्य आयकर फॉर्म निवडा

करदात्याने विवरणपत्र भरण्यापूर्वी त्यांनी कोणता आयटीआर फॉर्म भरला पाहिजे हे प्रथम तपासले पाहिजे. आपण ऑफलाइन किंवा ऑनलाइन विवरणपत्र भरू शकता. आयटीआर १ आणि आयटीआर ४ हे दोनच फॉर्म ऑनलाइन करदात्यांसाठी उपलब्ध आहेत. इतर सर्व आयकर फॉर्म ऑफलाइन अपलोड करणे आवश्यक आहे (XML तयार करणे आणि अपलोड करणे).

स्टेप ४:आयकर पोर्टलवर आयटीआर युटिलिटी डाउनलोड करा

www.incometax. gov. in या संकेतस्थळाला भेट द्या आणि वर असलेल्या मेनू बारमधून ‘डाउनलोड्स’ वर क्लिक करा.

मूल्यांकन वर्ष निवडा आणि ऑफलाइन युटिलिटी सॉफ्टवेअर, म्हणजे मायक्रोसॉफ्ट एक्सेल किंवा जावा, किंवा जेएसओएन युटिलिटी तुमच्या पसंतीनुसार.एवाय २०२०-२१ पासून आयकर विभागाने एक्सेल आणि जावा युटिलिटी रद्द केली आहे. 

स्टेप ५ - डाऊनलोड केलेल्या फाईलमध्ये तुमची माहिती भरा

ऑफलाइन युटिलिटी डाउनलोड केल्यावर, आपल्या उत्पन्नाची संबंधित माहिती भरा आणि उपयुक्ततेनुसार देय कर किंवा परताव्याची पावती तपासा.डाउनलोड केलेल्या फॉर्ममध्ये आयकर चलनाचा तपशील भरला जाऊ शकतो.

स्टेप ६: भरलेली माहिती तपासा 

डाउनलोड केलेल्या फॉर्मच्या उजव्या बाजूला तुम्हाला काही बटणे दिसतील. आवश्यक माहिती भरली आहे याची खात्री करण्यासाठी ‘व्हॅलिडेट’ बटणावर क्लिक करा.

स्टेप ७: फाइलला XML स्वरूपात रूपांतरीत करा

यशस्वीरित्या व्हॅलिडेट केल्यावर, फाइलला xml फाइल स्वरूपात रूपांतरीत करण्यासाठी फाइलच्या उजव्या-बाजूच्या 'जनरेट XML'  बटणावर क्लिक करा.

स्टेप ८: आयकर पोर्टलवर XML फाइल अपलोड करा

आता आयकर ई-फायलिंग पोर्टलवर लॉग इन करा आणि ‘इन्कम टॅक्स रिटर्न’ पर्यायची निवड करण्यासाठी ‘ई-फाइल’ टॅबवर क्लिक करा.

पॅन, मूल्यांकन वर्ष, आयटीआर फॉर्म क्रमांक आणि सबमिशन मोडची आवश्यक माहिती द्या. लक्षात ठेवा की खाली दिलेल्या प्रतिमेमध्ये दिलेल्या फील्डचे नाव 'सबमिशन मोड' शी संबंधित ड्रॉप डाउनमधून 'अपलोड XML' पर्याय निवडायचा आहे.

आता, तुमच्या संगणकावरून XML फाइल जोडा आणि ‘सबमिट’ बटणावर क्लिक करा.

उपलब्ध पडताळणी पद्धतींपैकी एक निवडा—आधार ओटीपी, इलेक्ट्रॉनिक व्हेरिफिकेशन कोड (ईव्हीसी), किंवा आयटीआर-V ची स्वतः स्वाक्षरी केलेली प्रत सीपीसी, बेंगळुरूला पाठवणे.

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न

आयकर विवरणपत्र भरणे महत्त्वाचे का आहे?

आयकर विभागाने एखाद्या व्यक्तीचे मूलभूत सूट मर्यादेपेक्षा जास्त उत्पन्न असल्यास किंवा परदेश प्रवासावरील खर्च रु. २ लाखांपेक्षा जास्त असल्यास, 1 लाख किंवा त्याहून अधिक विजेचा वापर यांसारख्या विशिष्ट निकषांची पूर्तता केली असल्यास, आर्थिक वर्ष २०१९-२० मध्ये किंवा त्यापुढील एक किंवा अधिक चालू खात्यांमध्ये रु.१ कोटीपेक्षा जास्त रकमेची रक्कम/एकूण असल्यासच त्यांना विवरणपत्र भरणे बंधनकारक आहे.

ज्या रहिवाशांची मालमत्ता भारताबाहेर आहे किंवा भारताबाहेरील खाते-आधारित साठी स्वाक्षरी करण्याचा अधिकार आहे. जर तुम्हाला लाभ मिळत नसेल तर आयटीआर दाखल करणे नेहमीच चांगले आहे.

• आयटीआर भरल्याने  उत्पन्नाचा वैध पुरावा तयार होतो
• भविष्यात कोणत्याही कर्जासाठी अर्ज करण्यासाठी आयटीआर भरावा लागणार
• क्रेडिट कार्ड अर्ज करण्यासाठी बँकांना आयटीआरची गरज आहे
• व्हिसा अर्जांसाठी आयटीआरची आवश्यकता आहे.
• त्यामुळे तुमची मिळकत मूलभूत सूट मर्यादेपेक्षा कमी असली तरीही आयटीआर दाखल करण्याचा सल्ला दिला जातो.

आयकर काय आहे?

आयकर हा तुमच्या उत्पन्नावरचा थेट कर आहे. म्हणजेच आपल्या उत्पन्नाचा एक भाग सरकारला दिला जातो. आरोग्य, शिक्षण, शेतीला सबसिडी, पायाभूत सुविधा आदींवरील खर्चासाठी सरकार ही रक्कम आकारते. आर्थिक वर्षात मिळणाऱ्या नफ्यावर किंवा उत्पन्नाच्या स्तरांवर अवलंबून व्यक्ती /एचयूएफ/कोणत्याही करदात्याद्वारे दिले जाते.कंपनीला उत्पन्न कितीही असले तरी आयकर भरावा लागतो. सरकार वेळोवेळी तुमच्या उत्पन्नावर कर आकारण्याचा दर निश्चित करणारे कायदे करते.

आयकर ऑनलाइन कसा भरायचा?

कर विवरणपत्र भरण्यापूर्वी तुम्हाला कर भरावा लागेल. जर तुम्ही नोकरदार व्यक्ती असाल, तर बहुतांश कर तुमच्या पगारातून तुमचा नियोक्ता टीडीएसच्या स्वरूपात कापतो आणि तुमच्या वतीने सरकारला दिला जातो. जर तुम्हाला आगाऊ कर भरावा लागत असेल तर, दर आर्थिक वर्षाच्या ३१ मार्चच्या आधी तुम्हाला त्यातील ९०% रक्कम भरावी लागेल.आर्थिक वर्ष संपल्यानंतर तुम्ही आयटीआर दाखल करू शकता.आयटीआर फाइल करण्यासाठीची मुदत सर्वसाधारणपणे संबंधित मूल्यांकन वर्षाच्या ३१ जुलैपर्यंत खुली असते. तसेच आयटीआर भरायची अंतिम तारीख वाढवली जाऊ शकते आणि माहिती तंत्रज्ञान विभाग अधिसूचनाद्वारे त्याची सूचना करेल.देय तारखेच्या आत आयटीआर दाखल करण्याचा सल्ला देण्यात आला आहे.हे लक्षात घेणे फायदेशीर आहे की मूल्यमापन वर्षाच्या देय तारखेच्या आत आयटीआर दाखल न केल्यास रु. ५,००० विलंब शुल्क म्हणून भरावे लागेल.

आयकर कसा वाचवावा?

योग्य कर नियोजन करून कर वाचवण्याचे अनेक मार्ग आहेत. आयकर कायदा विशिष्ट भत्ता आणि सूट प्रदान करतो ज्याचा दावा करून तुमचे एकूण करपात्र उत्पन्न कमी होईल आणि आयकरातून बाहेर पडणारा परतावा कमी होईल. खाली काही सर्वात सामान्य भत्ते आणि सूट आहेत:

• ८०सी अंतर्गत रु. १.५ लाख पर्यंतची कपात- कर बचत पर्यायांमध्ये गुंतवणूक जसे की ८०सी-ईएलएसएस, एलआयसी, म्युच्युअल फंड मध्ये गुंतवणूक, मुलांसाठी शिकवणी शुल्कात कपात, गृहकर्जाच्या मूलभूत रकमेवर कपात इ.
• केंद्र सरकारच्या राष्ट्रीय पेन्शन योजनांमध्ये योगदान देण्यासाठी ८० सीसीसी (१बी) मध्ये  १.५ लाख रुपयांपेक्षा जास्त ५०,००० रुपयांची अतिरिक्त कपात.
• ८०डी स्वत:साठी, जोडीदारासाठी, मुलांसाठी (रु. २५,००० / ५०,०००) आणि अवलंबी पालकांसाठी (रु. २५,००० / ५०,०००) भरलेल्या वैद्यकीय विम्याच्या प्रीमियममधून कपात करण्याची परवानगी देते.
• 80जी विशिष्ट मर्यादेनुसार  मान्यताप्राप्त संस्था आणि ट्रस्टना केलेल्या देणगीसाठी कपात करण्याची परवानगी देते.
• १० (१३ए) अंतर्गत अंशतः किंवा पूर्णतः घर भाड्यात सवलत
• ८०इ अंतर्गत उच्च शिक्षण कर्जावर सवलत
• कलम 24 अंतर्गत दिल्या जाणाऱ्या गृहकर्जावर २ लाख रुपयांपर्यंतची कर सवलत स्वतःची मालमत्ता असेल तर  आणि मालमत्ता भाड्याने घेतल्यास पूर्ण रक्कम

आयकर विवरणपत्राची प्रत ऑनलाइन कशी मिळवायची?

• incometaxindiaefiling.com वर क्रेडेन्शियल्ससह लॉग इन करा.  
• व्ह्युव रिटर्न्स/ फॉर्म्स वर क्लिक करा
• “इन्कम टॅक्स रिटर्न” आणि संबंधित मूल्यांकन वर्ष म्हणून पर्याय निवडा आणि सबमिटवर क्लिक करा.
• दाखल केलेल्या आयटीआर ची यादी दाखवणारी विंडो उघडेल.
• तुम्हाला डाउनलोड करायच्या असलेल्या आयटीआर-V पावती क्रमांकावर क्लिक करा
• आयटीआर V पीडीएफ फाइल ओपन होईल, जी डाऊनलोड करता येईल.

आयकर विवरणपत्र ऑनलाइन कसे भरायचे?

तुम्ही तुमचे आयटीआर इन्कम टॅक्स इ-फिलिंग पोर्टल च्या माध्यमातूनकिंवा  क्लिअरटॅक्स च्या माध्यमातून ऑनलाइन भरू शकता. जर तुम्हाला सरकारी पोर्टलद्वारे विवरणपत्र फाइल करायचे असेल तर तुम्हाला ते "ऑफलाइन" मोड किंवा "ऑनलाइन" मोडचा वापर करून फाइल करावे लागेल.

ऑफलाईन मोडमध्ये

https://www.incometaxindiaefiling.gov.in/home वर लॉग इन करू शकता आणि टॅब डाउनलोड > आयटीआर रिटर्न प्रिपरेशन सॉफ्टवेअर वरून लागू असलेल्या आयटीआर फॉर्मची एक्सेल किंवा जावा युटिलिटी डाउनलोड करा. एक झिप फाईल डाउनलोड होईल.कृपया झिप फाईल एक्स्ट्रॅक्ट करा आणि युटिलिटीमधील सर्व संबंधित फील्ड भरा. सर्व शीट्स तपासा आणि कॅलक्युलेट टॅक्स वर क्लिक करा. नंतर, XML युटिलिटी तयार करा आणि सेव्ह करा. पोर्टलवर अपलोड करण्यासाठी एक्सेल/जावा युटिलिटी ईफायलिंगसाठी तयार आहे. उपलब्ध सहा पर्यायांमध्ये रिटर्नची पडताळणी पूर्ण करा आणि त्यानंतर फॉर्म सबमिट करा.

• ऑफलाइन मोडद्वारे आयटीआर फाइल करण्यासाठी, पॅन, पासवर्ड आणि कॅप्चा टाकून ई-फायलिंग पोर्टलवर लॉग इन करा. "ई-फाइल" टॅबवर जा आणि ड्रॉप-डाउनमधून "इन्कम टॅक्स रिटर्न" लिंक उघडा. संबंधित माहिती भरा आणि सबमिशन मोड म्हणून "प्रीपेर अँड सबमिट ऑनलाइन" निवडा. ऑनलाइन उघडलेल्या आयटीआर फॉर्ममध्ये माहिती भरा.भरलेले ऑनलाइन विवरणपत्र सेव्ह करण्यासाठी "सेव्ह ऍज ड्राफ्ट" वर क्लिक करा. आधार ओटीपी/ईव्हीसीकिंवा सीपीसी वर छापील प्रत पाठवून विवरणपत्र तपासा. शेवटी विवरणपत्र सबमिट करा.